Sunday, 27 October 2019

5. मङ्गलसुत्त

🌹5. मङ्गलसुत्त🌹
                      (खुद्दकपाठ)
🌹
मूल पाठ -

एवं मे सुतं ।
एकं समयं भगवा सावस्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे । अथ खो अञ्जतरा देवता अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिकन्तवण्णा केवलकप्पं जेतवनं ओभासेत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि ; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा
एकमन्तं अट्ठासि ।
एकमन्तं ठिता खो सा देवता,
भगवन्तं गाथाय अज्झभासि -
🌻
१ . " बहू देवा मनुस्सा च , मङ्गलानि अचिन्तयु । आकङ्घमाना सोत्थानं , ब्रूहि मङ्गलमुत्तमं " ।
🌳
२ . " असेवना च बालानं , पण्डितानं च सेवना । पूजा च पूजनीयानं , एतं मङ्गलमुत्तमं ।
🌳
३ . पतिरूपदेसवासो च , पुब्बे च कतपुञता । अत्तसम्मापणिधि च , एतं मङ्गलमुत्तमं ।
🌳
४. बाहुसच्चं च सिप्पं च , विनयो च सुसिक्खितो ।
सुभासिता च या वाचा , एतं मङ्गलमुत्तमं ॥
🌳
५ . मातापितुउपट्टानं , पुतदारस्स सङ्गहो । अनाकुला च कम्मन्ता , एतं मङ्गलमुत्तमं ॥
🌳
६ . दानं च धम्मचरिया च , ञातकानं च सगहो।
   अनवजानि कम्मानि , एतं मंगलमुत्तमं । ।
🌳
७ . आरती विरतो पापा , मज्जपाना च संयमो ।
   अप्पमादो च धम्मेसु , एतं मंगलमुत्तमं । ।
🌳
८ . गारवो च निवातो च , सन्तुट्ठि च कतञ्ञुता।
    कालेन धम्मस्सवनं , एतं मंगलमुत्तमं ।
🌳
९ . खन्ती च सोवचस्सता , समणानं च दस्सनं ।
   कालेन धम्मसाकच्छा , एतं मंगलमुत्तमं ।
🌳
१० . तपो च ब्रह्मचरियं , अरियसच्चान दस्सनं ।
  निब्बानसच्छिकिरिया च , एतं मंगलमुत्तमं । ।
🌳
११.फुटस्स लोकधम्मेहि , चित्तं यस्सन कम्पति।
    असोकं विरजं खेमं , एतं मंगलमुत्तमं ।
🌳
१२ . एतादिसानि कत्वान , सम्बत्थमपराजिता । सब्बत्व सोत्थिं गच्छन्ति , तं तेसं मङ्गलमुतमं ति " ।

-                    -                  -                   -

🌹
अनुवाद -
                     महा-मङ्गल- सुत्त

एक समय भगवान् ( बुद्ध ) श्रावस्ती स्थित अनाथपिण्डिक श्रेष्ठी द्वारा निर्मापित जेतवन में साधनाहेतु विराजमान थे ।
उस समय किसी चाँदनी रात्रि में कोई प्रभावान् देवता जेतवन को अतिशय रूप से प्रकाशित करते हुए भगवान् के सम्मुख आया ।
वहाँ  आकर , भगवान् को प्रणाम कर एक ओर खड़ा हो गया ।
एक ओर खड़े उस देवता ने ,
गाथा के माध्यम से ,
🌻
यह निवेदन किया -
1. " बहुत से देवता एवं मनुष्य , अपने कल्याण हेतु , मङ्गलकामना किया करते हैं , कृपया ( उन पर अनुकम्पा करते हुए ) किसी उत्तम मङ्गलपाठ का निर्देश करें " ।
🌳
( भगवान् बोले - )
२ . " मूर्खों की सेवा न कर ,
     पण्डित ( बुद्धिमान् ) एवं पूजनीय पुरुषों की ही सेवा करनी चाहिये -
                   - यही उत्तम मङ्गल है
🌳
३ . अनुकूल देश में रहना , पूर्वजन्म में किया हुआ पुण्य , तथा किसी भी विषय पर अपना उचित निश्चय करना -
                    - यही उत्तम मङ्गल हैं । ।
🌳
४ . अतिशय विद्वत्ता , शिल्प ( कला ) ,  भलीभाँति अभ्यस्त धर्मानु शासन , तथा
मधुर एवं प्रिय वाणी -
                  - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
५ .  माता - पिता की सेवा ,
     बच्चों एवं पत्नी/पति आदि का संरक्षण ,
    कुल-विनास के कर्म न करना (निदोष कर्म)-
                  - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
६ . दान ,  धर्माचरण , ज्ञातिजनों ( परिजनों )
   का संरक्षण, आजीविका के साधनों को समाप्त न करना (निर्दोष कर्मों की पूर्ति) -
                  - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
७ . पापों से दूर रहना , पापों का त्याग करना ,
   मद-पान में संयम , आलस/भूल न करना
   ( धर्माचरण में सदा सावधान रहना)-
                     - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
८ . वृद्धों का सम्मान ( गौरव ) , एकान्तवास ,
   अपने कृत एवं प्राप्त पर सन्तोष ,
   किसी के द्वारा किये उपकार के प्रति कृतज्ञता
   प्रकट करना ,
   समय पर धर्म-प्रवचन सुनना तथा उसका
   अभ्यास करना -
                    - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
९ . किसी के द्वारा कृत अपकार (दोष) को
    क्षमा करना , सबके सम्मुख विनम्रता ,
    समण (बौद्ध-भिक्खु) के दर्शन ,
     समय समय पर धर्म का साक्षात्कार करना-
                  - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
१० . तपस्या , धर्मसाधना , चार आर्य-सत्यों का
      श्रवण , मनन एवं निदिध्यासन , तथा
     निर्वाण का साक्षात्कार -
                 - यही उत्तम मङ्गल हैं ।
🌳
११ . जिस पुरुष का चित्त लोकधर्म ( सुख -
         दुःख , यश - अपयश , हानि - लाभ ,
         निन्दा प्रशंसा ) से सम्पर्क होने पर भी
         कुछ भी विचलित नहीं होता ;
         शोकरहित ,
         निर्मल एवं आनन्दमय ही रहता है -
                      - यही उत्तम मङ्गल है ।
🌳
१२ . ऐसे ( उपर्युक्त ) कर्म करने वाले सत्पुरुष
       स्वयं को सर्वत्र अपराजित ( विजयी )
       अनुभव करते हैं ,
       अत : उनका सर्वत्र कल्याण ही होगा ;
      क्योंकि उन का यह कर्म भी अपने आप में
       उत्तम मङ्गल है " ।

🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹

No comments:

Post a Comment